تولید کک نفتی و تأثیر آن بر تجارت خاورمیانه

میزان تولید کک نفتی در کشورهای غرب آسیا، به‌ویژه در کشورهای خاورمیانه، تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله ظرفیت پالایشگاه‌ها، میزان تولید نفت خام و تقاضای داخلی و جهانی است. کشورهای این منطقه به‌ویژه عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، عراق و کویت، از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت خام در جهان هستند و این امر نقش بسزایی در تولید کک نفتی دارد. برای اطلاعات دقیق‌تر و به‌روزتر، دسترسی به داده‌های رسمی از سوی سازمان‌های بین‌المللی مانند OPEC یا کشورهای تولیدکننده نفت ضروری است. علاوه بر ظرفیت پالایشگاهی، تقاضای جهانی نیز بر تولید کک نفتی تأثیر می‌گذارد.

کشورهای خاورمیانه به‌طور کلی پالایشگاه‌های بزرگی دارند که به تولید کک نفتی اختصاص یافته‌اند. کک نفتی عمدتاً از پسماندهای سنگین حاصل از فرآیند پالایش نفت خام به دست می‌آید، و از آنجا که این کشورها به عنوان تأمین‌کنندگان اصلی نفت خام شناخته می‌شوند، حجم تولید کک نفتی در آن‌ها نیز بالاست. به عنوان مثال، عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام جهان، حجم زیادی کک نفتی تولید می‌کند. این کک نفتی در ابتدا برای سوخت‌های صنعتی و سپس برای تولید الکترودهای گرافیتی به کار می‌رود.

در مورد میزان دقیق تولید کک نفتی در این کشورها، اطلاعات عمومی و به‌روزی در دسترس نیست که بتوان به طور قطعی ارقام دقیق را ارائه داد، چرا که این داده‌ها معمولاً به‌طور مستقیم از سوی پالایشگاه‌ها یا سازمان‌های دولتی منتشر نمی‌شود. اما با توجه به اینکه خاورمیانه بیش از ۳۰ درصد از کل ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارد و پالایشگاه‌های بزرگی در این منطقه فعالیت دارند، می‌توان گفت که حجم تولید کک نفتی در این منطقه سالانه میلیون‌ها تن است.

به‌ویژه در صنایع فولاد، آلومینیوم و دیگر صنایع سنگین که نیاز به کک نفتی دارند، تقاضای این محصول در بازار جهانی بر تولید آن در خاورمیانه تأثیرگذار است. در صورتی که تولید فولاد و آلومینیوم در کشورهای آسیایی و دیگر نقاط دنیا افزایش یابد، تقاضا برای کک نفتی بیشتر خواهد شد که به نوبه خود موجب افزایش تولید آن در پالایشگاه‌های خاورمیانه می‌شود. در کنار این، برخی از کشورهای خاورمیانه به ویژه امارات متحده عربی و عربستان سعودی، پروژه‌هایی برای بهینه‌سازی و گسترش ظرفیت‌های پالایشی خود دارند که به طور غیرمستقیم به تولید بیشتر کک نفتی منجر می‌شود. این پروژه‌ها معمولاً با هدف کاهش آلاینده‌ها و بهبود بهره‌وری پالایشگاه‌ها انجام می‌شوند، که خود می‌تواند بر حجم تولید کک نفتی اثر بگذارد.

در خاورمیانه 950000 تن کک نفتی در آن سال تولید شد که کویت رتبه اول منطقه را به خود اختصاص داد. مصرف پتکک در جهان 76 درصد در صنعت آلومینیوم، 5 درصد در صنعت فولاد و مابقی در سایر صنایع است. طرح تولید کک نفتی یکی از طرح های دانش بنیان در ایران است که با هدف دستیابی به فناوری مربوطه و در راستای تامین بخش مهمی از نیاز صنایع آلومینیوم و فولاد کشور اجرا شده است. مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کک از کف برج تقطیر در خلاء پالایشگاه آبادان و CSO پالایشگاه اراک تامین می شود.

در نهایت، کشورهای خاورمیانه برای تقویت جایگاه خود در بازار جهانی، علاوه بر توجه به تولید نفت خام، به سمت استفاده بهینه از محصولات جانبی پالایش نفت مانند کک نفتی و دیگر محصولات شیمیایی نیز حرکت کرده‌اند. این روند احتمالاً به رشد بیشتر تولید کک نفتی در منطقه منجر خواهد شد، به‌ویژه با توجه به نیاز روزافزون به این محصول در صنایع مختلف. در فرآیند تولید کک نفتی، ماده اولیه (وکیوم باتوم پالایشگاه) به مواد با ارزش تری مانند کک نفتی و فرآورده های مایع (نفتا، گازوئیل، LPG) تبدیل می شود. نیاز فعلی صنعت آلومینیوم کشور به کک ۲۰۰ هزار تن در سال است که بخش زیادی از آن در حال حاضر از طریق واردات تامین می شود و با توجه به رشد تولید آلومینیوم در کشور، نیاز به کک نیز افزایش خواهد یافت. تولید ورلد پترولیوم کک در سال 2014 24.7 میلیون تن بود که چین به تنهایی 49 درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داده است.