وضعیت صنعت روی در خاورمیانه چگونه است؟

صنعت روی خاورمیانه: صادرات و واردات فلزات غیرآهنی

صنعت روی در کشورهای غرب آسیا (خاورمیانه) با وجود چالش‌ها و فرصت‌های متعدد، در حال رشد و تکامل است. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک، منابع غنی معدنی، و سرمایه‌گذاری‌های جدید در زمینه توسعه صنایع معدنی، به‌ویژه در کشورهای بزرگ مانند ایران، ترکیه و عربستان سعودی، به تدریج جایگاه خود را در بازار جهانی فلزات غیرآهنی پیدا کرده است. در اینجا، وضعیت این صنعت را در چند بُعد مختلف مورد بررسی قرار می‌دهیم. یکی از ویژگی‌های مهم صنعت روی در خاورمیانه، وجود منابع معدنی غنی در برخی از کشورهاست. 

ایران، به‌ویژه، با داشتن معادن بزرگ روی در استان‌هایی مانند زنجان، کرمان و یزد، یکی از بازیگران اصلی این صنعت در منطقه به‌شمار می‌رود. معادن روی ایران ظرفیت بالایی برای استخراج این فلز را دارند و در سال‌های اخیر تولید شمش روی در این کشور با استفاده از فناوری‌های نوین و تجهیزات به‌روز، به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. شرکت‌های بزرگ ایرانی مانند “شرکت ملی صنایع مس ایران” و “شرکت رویی ایران” در این زمینه فعال هستند و به‌ویژه در بخش تولید شمش روی، بهبود قابل توجهی داشته‌اند. این روند به همراه افزایش ظرفیت تولید در کارخانه‌های بزرگ مانند کارخانه روی زنجان، باعث شده است که ایران به یکی از صادرکنندگان مهم روی در سطح منطقه تبدیل شود. محصولات روی ایران به کشورهای مختلف صادر می‌شود و تقاضای بالای جهانی برای این فلز در حال افزایش است.

ترکیه نیز در زمینه صنعت روی در خاورمیانه نقش قابل توجهی ایفا می‌کند. این کشور با استفاده از ظرفیت‌های داخلی خود و فناوری‌های به‌روز در فرآوری مواد معدنی، به یکی از کشورهای پیشرو در تولید و صادرات شمش روی در منطقه تبدیل شده است. ترکیه علاوه بر تأمین نیازهای داخلی خود، به بازارهای جهانی نیز صادرکننده بزرگ شمش روی است. این کشور به‌ویژه در زمینه صنایع معدنی و فلزی پیشرفت‌های زیادی کرده است و کارخانه‌های بزرگ تولید شمش روی مانند آلسیمال در این کشور فعالیت دارند. ترکیه همچنین به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، که در تقاطع اروپا و آسیا قرار دارد، به‌عنوان یک مرکز تجاری و ترانزیتی برای فلزات، از جمله روی، شناخته می‌شود.

عربستان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج فارس، هرچند به اندازه ایران و ترکیه در این صنعت پیشرفته نیستند، اما در حال سرمایه‌گذاری در بخش معادن و صنایع معدنی هستند. عربستان سعودی، به‌ویژه پس از اعلام برنامه‌های بلندمدت خود در چارچوب ویژن 2030، در تلاش است تا بخش معدن و صنایع فلزی خود را گسترش دهد. اگرچه این کشور در زمینه تولید شمش روی به‌طور مستقیم فعالیت زیادی ندارد، اما در زمینه فرآوری مواد معدنی و توسعه زیرساخت‌های صنعتی برای تولید فلزات غیرآهنی در حال پیشرفت است. در این راستا، سرمایه‌گذاری‌های زیادی در زمینه استخراج و فرآوری فلزات از جمله روی، مس و آلومینیوم انجام می‌شود.

همچنین کشورهای دیگری مانند امارات متحده عربی و عمان نیز به‌عنوان کشورهای غیر تولیدکننده عمده روی، در حال تلاش برای توسعه ظرفیت‌های صنعتی خود در این زمینه هستند. این کشورها به دلیل داشتن زیرساخت‌های پیشرفته و وجود بازارهای مصرفی متعدد، به یکی از مراکز مهم ترانزیت و تجارت فلزات غیرآهنی، از جمله روی، تبدیل شده‌اند. به‌ویژه امارات، به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطات تجاری بین‌المللی خود، در زمینه صادرات و واردات فلزات نقش مهمی ایفا می‌کند.

وضعیت صنعت روی در کشورهای غرب آسیا از نظر کمی و کیفی با توجه به زمانی که این صنعت در کشورها راه اندازی شده است بسیار خوب و قابل تقدیر است. البته با توجه به قدمت حدود 23 سال این صنعت فراز و نشیب های زیادی را به خود دیده و بارها مورد بی مهری مسئولان قرار گرفته است که از جمله آن می توان به افزایش قیمت مواد مصرفی بدون در نظر گرفتن کاهش سرسام آور قیمت اشاره کرد. شمش روی در جهان (LME) (از 317 دلار به 720 دلار) در گذشته و بی ثباتی و نوسانات سیاست های دولت در زمینه مدیریت معادن و توزیع مواد معدنی. به عنوان مثال، دریافت 30 درصد عوارض برای صادرات شمش، دریافت 4 درصد عوارض برای واردات همان کالا، پرداخت پاداش صادراتی به صادرکنندگان مواد معدنی و کنسانتره روی ، در حالی که مواد معدنی موجود در کشور کفاف مصرف کارخانجات داخلی را نمی دهد. کمبود کاملا محسوس است 

ریزش دیواره معدن یک مشکل مضاعف بود که فشار جدی بر صنعت وارد کرد و تولید واحد را به میزان یک سوم کاهش داد. در حال حاضر کمبود اسید سولفوریک که یکی از اساسی ترین نیازهای صنعت روی است، این صنعت را با مشکلات جدی مواجه کرده است به طوری که چندین کارخانه به دلیل کمبود اسید تعطیل شده اند، اما کارخانه های خاورمیانه به تولید و صادرات روی ادامه می دهند. این صنعت نگران وضعیت معدن و توزیع مواد معدنی متناسب با ظرفیت تولید کارخانه ها است. تنها راهکاری که در حال حاضر پیشنهاد می شود توجه ویژه به معدن و استفاده از ابزار، تجهیزات و ماشین آلات مدرن با ظرفیت بالا، استفاده از کارشناسان خارجی و داخلی معدن، تسریع در عملیات پاکسازی و باطله برداری و استخراج مواد معدنی مرغوب است.

با توجه به رشد مصرف داخلی و همچنین توجه به بازارهای بین‌المللی، کشورهای غرب آسیا به سمت تقویت تولید شمش روی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، بهبود فرآیندهای تولید و گسترش صادرات خود پیش می‌روند. اما چالش‌هایی نیز وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، وابستگی این کشورها به واردات برخی تجهیزات و فناوری‌های پیچیده است که برای تولید فلزات به‌ویژه روی مورد نیاز است. در این راستا، نیاز به توسعه بیشتر در زمینه تحقیق و توسعه، آموزش نیروی کار ماهر، و ارتقاء ظرفیت‌های داخلی برای فرآوری مواد معدنی احساس می‌شود. صنعت روی در کشورهای غرب آسیا در حال رشد است و این روند به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران و ترکیه قابل مشاهده است. با وجود چالش‌ها، مانند وابستگی به واردات فناوری‌های پیشرفته و نیاز به بهبود فرآیندهای تولید، منطقه غرب آسیا می‌تواند با توجه به منابع معدنی غنی و سرمایه‌گذاری‌های جدید، در آینده به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی روی تبدیل شود.