تجارت کالا خاورمیانه: فرصت‌ها و چالش‌ها برای افغانستان
توافقنامه تجارت ترانزیتی افغانستان و پاکستان (که همچنین تحت عنوان APTTA شناخته می شود) یک توافقنامه تجاری دوجانبه است که در سال 2010 توسط پاکستان و افغانستان امضا شد و خواستار تسهیل بیشتر در جابجایی کالاها بین دو کشوربوده است. اعتقاد بر این بوده است که مشکلات تجاری و ترانزیتی با افغانستان حل شود و بتوان سرمایه گذاری خارجی را جذب کند. افغانستان برای دریافت عضویت در سازمان تجارت جهانی، اصلاحات داخلی را در زمینه تجارت، اقتصاد و سرمایه گذاری انجام داد. افغانستان در 29 جولای 2016 به عنوان یکصد و شصت و چهارمین عضو سازمان تجارت جهانی پس از 12 سال مذاکرات الحاق به WTO به این سازمان ملحق شد.
افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود در تقاطع آسیای مرکزی، جنوب آسیا و خاورمیانه، همواره تلاش کرده است تا با توسعه روابط تجاری با کشورهای منطقه و فرامنطقه، اقتصاد خود را تقویت کند. با این حال، پس از تحولات سیاسی اخیر، بسیاری از قراردادها و توافقات تجاری که پیش‌تر میان افغانستان و شرکای خارجی وجود داشت، با چالش‌هایی مواجه شده است. به‌رغم این وضعیت، افغانستان همچنان روابط تجاری با کشورهای همسایه مانند پاکستان، ایران، چین و کشورهای آسیای مرکزی را حفظ کرده است. در سالهای اخیر، افغانستان قراردادهای مهمی در زمینه ترانزیت و تجارت منطقه‌ای امضا کرده است. توافقنامه چابهار با ایران و هند یکی از این موارد بود که هدف آن تسهیل تجارت افغانستان از طریق بندر چابهار و کاهش وابستگی به مسیرهای ترانزیتی پاکستان بود. علاوه بر این، افغانستان بخشی از پروژه‌های بزرگ منطقه‌ای مانند کاسا-1000 (انتقال انرژی از آسیای مرکزی به جنوب آسیا) و تاپی (خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند) بوده است که این پروژه‌ها پتانسیل توسعه تجارت و زیرساخت‌ها را دارند، هرچند که اجرایشان با کندی پیش می‌رود.
در سال 2019، کشورهای عمده شریک تجاری افغانستان برای صادرات هند، پاکستان، چین، ترکیه و امارات متحده عربی و برای واردات ایران، جمهوری اسلامی، چین، پاکستان، ایالات متحده آمریکا و ترکمنستان بودند. پروژه تسهیل تجارت و الحاق برای افغانستان (TAFA) با بهبود شرایط تجارت و ترانزیت بین المللی باعث رشد اقتصادی، تجارت و سرمایه گذاری می شود. این پروژه به دولت افغانستان و بخش خصوصی کمک می کند تا از پیوندهای تجاری منطقه ای و جهانی سرمایه گذاری کنند و تجارت را از طریق کمک در آزادسازی سیاستگذاری تجارت، اصلاحات گمرکی و تسهیل تجارت تقویت کند.
فعالیت های مثبت اقتصادی افغانستان
- کمک به دولت افغانستان برای الحاق سازمان تجارت جهانی (WTO)اقدام مثبت و تاثیرگذاری در منطقه بوده است.
- توسعه ظرفیت دولت افغانستان برای مذاکره و تطبیق موافقتنامه های تجاری، مانند موافقتنامه تجارت ترانزیتی افغانستان و پاکستان و موافقتنامه تجارت آزاد با منطقه جنوب آسیا.
- اصلاح قوانین و طرزالعمل های گمرکی، جمع آوری عواید، مدیریت اطلاعات، بودجه، ساختار سازمانی و پالیسی منابع انسانی در اداره گمرکات افغانستان.
- کاهش زمان و هزینه ترخیص گمرکی، حمل و نقل، ترانس بار و سایر عملیات گذرگاه های مرزی برای صادرات و واردات، و همچنین کاهش فرصت های فساد.
- بهبود ظرفیت دولت افغانستان برای جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده های مربوط به تجارت
- بهبود فرصت های صادراتی از طریق توسعه و اتخاذ استانداردهای بین المللی و کنترل کیفیت برای محصولات صادراتی افغانستان.
- بهبود دانش جامعه تجاری از سیاست ها و فرصت های تجاری و مشارکت دادن کسب و کارها در توسعه سیاست های تجاری.
- تسهیل در ایجاد پرداخت الکترونیکی برای بدهی های گمرکی برای تسهیل تجارت با افغانستان افزایش یافته که به نوبه خود باعث ایجاد درآمد خواهد شد.
در زمینه تجارت دوجانبه، افغانستان همچنان محصولات کشاورزی مانند میوه‌های خشک، زعفران و سنگ‌های قیمتی را به کشورهای همسایه و برخی بازارهای جهانی صادر می‌کند. چین به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری، علاقه زیادی به منابع معدنی افغانستان نشان داده و قراردادهایی برای استخراج این منابع، از جمله مس در معدن عینک، امضا کرده است. پاکستان نیز یکی از بزرگترین شرکای تجاری افغانستان بوده و دو کشور در زمینه تبادل کالاها و ترانزیت نقش مهمی ایفا می‌کنند، اگرچه تنش‌های سیاسی گاه این روابط را تحت تأثیر قرار داده است. به طور کلی، افغانستان تلاش دارد تا از پتانسیل جغرافیایی و منابع طبیعی خود برای گسترش روابط تجاری استفاده کند. اما تحقق این هدف به بهبود امنیت، ثبات سیاسی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و حمل‌ونقل وابسته است. در صورتی که این موانع برطرف شوند، افغانستان می‌تواند به یک پل تجاری مهم در منطقه تبدیل شود.
-
افغانستان با منابع غنی از جمله مس، طلا و گاز طبیعی، به عنوان یک بازار مهم در تجارت بین‌المللی شناخته می‌شود. واردات و صادرات این کشور تحت نظارت اداره ثبت تجارت مرکزی و اداره گمرک قرار دارد. در سال 2019، ارزش واردات افغانستان به 8. 56 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل افزایش داشته است. عمده واردات شامل سوخت‌های معدنی و ماشین‌آلات است. صادرات افغانستان نیز شامل فرش، میوه‌های خشک و گیاهان دارویی می‌باشد که عمدتاً به پاکستان، هند و روسیه ارسال می‌شود. چالش‌های اقتصادی افغانستان شامل نیاز به رشد پایدار و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. با توجه به ساختار تجاری این کشور، ایجاد پلتفرم‌های B2B و شبکه‌سازی تجاری می‌تواند به تسهیل تجارت کمک کند.
-
توافقنامه تجارت ترانزیتی افغانستان و پاکستان (APTTA) در سال 2010 به منظور تسهیل جابجایی کالاها بین دو کشور امضا شد. افغانستان با اصلاحات داخلی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی در سال 2016، تلاش کرده است تا روابط تجاری خود را با کشورهای همسایه تقویت کند. با وجود چالش‌های سیاسی اخیر، افغانستان همچنان روابط تجاری خود را با پاکستان، ایران و چین حفظ کرده است. پروژه‌های مهمی مانند توافقنامه چابهار و پروژه‌های کاسا-1000 و تاپی به توسعه زیرساخت‌ها و تجارت کمک می‌کنند. همچنین، پروژه تسهیل تجارت و الحاق برای افغانستان (TAFA) به بهبود شرایط تجارت بین‌المللی کمک می‌کند. این پروژه‌ها شامل اصلاح قوانین گمرکی، کاهش زمان ترخیص کالا و افزایش استانداردهای صادراتی هستند. افغانستان در زمینه صادرات محصولات کشاورزی مانند زعفران و میوه‌های خشک فعال است و چین به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری علاقه‌مند به منابع معدنی این کشور است. با وجود تنش‌های سیاسی، افغانستان تلاش دارد تا از موقعیت جغرافیایی خود بهره‌برداری کند و به یک پل تجاری مهم در منطقه تبدیل شود.
-
افغانستان به عنوان کشوری غنی از منابع طبیعی و مواد معدنی شناخته می‌شود. ذخایر عظیمی از سنگ‌های قیمتی، فلزات گران‌بها و مواد معدنی صنعتی در این کشور وجود دارد. معادن مس عینک و آهن حاجی‌گک از بزرگترین منابع جهانی به شمار می‌روند. همچنین، افغانستان دارای ذخایر لیتیوم و کبالت است که در صنایع پیشرفته اهمیت دارند. توسعه خطوط لوله گاز و نفت از ترکمنستان به پاکستان، فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای افغانستان فراهم می‌کند. با وجود چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت‌ها و ناامنی‌های سیاسی، اگر این مشکلات حل شوند، افغانستان می‌تواند به یکی از بازیگران کلیدی در بازار جهانی مواد معدنی تبدیل شود.
-
افغانستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی، موقعیت جغرافیایی استراتژیکی در قلب جنوب آسیای مرکزی دارد. این کشور با همسایگانی چون پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی احاطه شده است و به عنوان یک مسیر مهم برای تجارت و تبادل فرهنگی شناخته می‌شود. زبان‌های رسمی آن فارسی‌دری و پشتو هستند که نشان‌دهنده تنوع قومی و فرهنگی این سرزمین است. اکثریت مردم مسلمان سنی هستند، در حالی که اقلیت شیعه نیز وجود دارد. اقتصاد افغانستان پس از سال‌ها جنگ و درگیری در حال رشد است و صادرات عمده آن شامل فرش، قالیچه و خشکبار می‌باشد. افغانستان به شدت به همسایگان خود برای تجارت وابسته است و در حال حاضر در تلاش برای گسترش روابط تجاری خود با کشورهای دیگر از جمله هند می‌باشد. این کشور همچنین در حال پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO) است که می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای تجارت بین‌المللی فراهم کند.
-
دولت افغانستان در سالهای اخیر با وجود چالش‌های متعدد، در برخی زمینه‌ها پیشرفت‌هایی داشته است. تقویت بخش کشاورزی، به‌ویژه افزایش تولید و صادرات زعفران، از جمله دستاوردهای مهم است. پروژه‌های زیرساختی مانند خط آهن خواف-هرات نیز ظرفیت ترانزیتی کشور را افزایش داده و فرصت‌های جدید تجاری ایجاد کرده‌اند. همچنین، افغانستان در پروژه‌های منطقه‌ای مانند کاسا-1000 و تاپی مشارکت داشته که نشان‌دهنده تعهد به همکاری اقتصادی است. اصلاحات در نظام مالیاتی و گمرکی برای افزایش شفافیت و درآمدهای ملی نیز انجام شده است. با این حال، تغییرات سیاسی در سال ۲۰۲۱ و کاهش کمک‌های بین‌المللی تأثیر منفی بر پیشرفت‌ها گذاشته و بسیاری از دستاوردها متوقف یا معکوس شده‌اند. به طور کلی، هرچند تلاش‌هایی برای بهبود وضعیت اقتصادی صورت گرفته، اما چالش‌های ساختاری و سیاسی مانع از تحقق کامل این اهداف شده‌اند.
-
سرمایه‌گذاری در افغانستان به نهادهای داخلی و خارجی اجازه می‌دهد تا در بخش‌های مختلف اقتصادی فعالیت کنند. انواع سرمایه‌گذاری شامل سهام خصوصی داخلی، خارجی و ترکیبی است. دولت افغانستان معافیت‌های مالیاتی متنوعی برای سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد که شامل معافیت‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت می‌شود. صادرات افغانستان عمدتاً شامل میوه، آجیل و جواهرات است، در حالی که واردات شامل ذغال سنگ نارس و گاز نفتی می‌باشد. روابط تجاری با پاکستان به دلیل تنش‌ها کاهش یافته و افغانستان به دنبال ایجاد مسیرهای جدید تجاری با هند است. قرارداد بندر چابهار نیز به عنوان یک فرصت برای تسهیل تجارت از طریق افغانستان مطرح شده است.
-
اقتصاد افغانستان به دلیل جنگ و بی‌ثباتی سیاسی به شدت آسیب دیده است. زراعت، منبع اصلی درآمد کشور، با چالش‌های جدی مواجه شده و صادرات محصولات کشاورزی کاهش یافته است. پس از تحولات سیاسی 2021، اقتصاد با شوک شدیدی روبرو شد که منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی و افزایش بیکاری گردید. کمک‌های بین‌المللی که پیش‌تر بیش از 40 درصد اقتصاد را تأمین می‌کرد، متوقف شده و فشار زیادی بر دولت و مردم وارد کرده است. بخش خصوصی نیز به دلیل ناامنی و مشکلات بانکی آسیب دیده است. در این شرایط، میلیون‌ها نفر با فقر شدید و کمبود مواد غذایی مواجه هستند. افغانستان دارای منابع طبیعی غنی است اما بسیاری از این منابع هنوز بهره‌برداری نشده‌اند. صادرات عمدتاً شامل تریاک، میوه و خشکبار، فرش دستباف و جواهرات می‌شود. در حالی که برخی بخش‌ها مانند صادرات محصولات معدنی همچنان فعال هستند، اما این فعالیت‌ها نمی‌توانند بحران اقتصادی را کاهش دهند.
-
جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به افغانستان در سالهای اخیر کاهش یافته و به 13 میلیون دلار در سال 2020 رسیده است. این کاهش ناشی از بحران اقتصادی جهانی و وضعیت سیاسی ناپایدار است. با این حال، افغانستان با موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود می‌تواند به عنوان دروازه‌ای برای سرمایه‌گذاران عمل کند. پروژه‌های زیرساختی مانند راه‌آهن که چین و ایران در آن مشارکت دارند، می‌تواند به تقویت صادرات و سرمایه‌گذاری کمک کند. همچنین، افغانستان دارای منابع معدنی و نیروی کار جوان است که پتانسیل رشد را افزایش می‌دهد. اما چالش‌هایی نظیر خشونت سیاسی، بوروکراسی پیچیده و فساد همچنان مانع جذب سرمایه‌گذاران خارجی می‌شود. دولت افغانستان تلاش دارد تا با اصلاحات قانونی و ایجاد انگیزه‌های لازم، فضای کسب‌وکار را بهبود بخشد.
