وضعیت اقتصادی افغانستان: چالش‌های تجارت و زراعت
افغانستان یکی از فقیرترین کشورهای جهان است و چندین سال جنگ و بی ثباتی سیاسی کشور را ویران و وابسته به کمک های خارجی کرده است. منبع اصلی عایدات در کشور افغانستان زراعت است و در سال های طلایی خود به اندازه کافی مواد غذایی و محصولات غذایی را تولید می کرد تا مایحتاج مردم را تامین کند و همچنین مازاد آن بخش صادرات کشور را ایجاد می کرد. عمده محصولات غذایی تولید شده در افغانستان عبارتند از: ذرت، برنج، جو، گندم، سبزیجات، میوه جات و آجیل. در افغانستان صنعت نیز بر زراعت و مواد خام دامداری استوار است. عمده ترین محصولات صنعتی عبارتند از: پنبه، تنباکو، کرچک و چغندر قند. پرورش گوسفند نیز بسیار ارزشمند است. عمده صادرات محصولات گوسفند پشم و پوست های بسیار باارزش کاراکول است. افغانستان سرزمینی است که از نظر منابع طبیعی غنی است. ذخایر متعدد معدنی و سنگ های قیمتی و همچنین ذخایر گاز طبیعی هنوز استفاده نشده و نفت در این کشور وجود دارد. برخی از این منابع مورد بهره برداری قرار گرفته اند، در حالی که برخی دیگر نسبتاً بدون بهره برداری باقی مانده اند.
اوضاع اقتصادی افغانستان در سالهای اخیر تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله تحولات سیاسی، ناامنی، و تغییرات در ساختار حکومت بوده است. پس از تحولات سیاسی سال ۲۰۲۱ و تغییر نظام حکومتی، اقتصاد کشور با شوک شدیدی مواجه شد که باعث کاهش تولید ناخالص داخلی، کاهش شدید سرمایه‌گذاری‌ها، و افزایش بیکاری شد. توقف کمک‌های بین‌المللی، که پیش‌تر بیش از ۴۰ درصد از اقتصاد افغانستان را تأمین می‌کرد، فشار اقتصادی زیادی بر دولت و مردم وارد کرد. بخش خصوصی، که پیش‌تر یکی از موتورهای اصلی اقتصاد بود، به دلیل ناامنی، کاهش تقاضا، و مشکلات بانکی به شدت آسیب دید. از سوی دیگر، بخش کشاورزی، که منبع اصلی معیشت برای بسیاری از مردم افغانستان است، به دلیل خشکسالی‌های مکرر و نبود حمایت‌های کافی با مشکلات زیادی مواجه شد. این شرایط باعث شد میلیون‌ها نفر با فقر شدید و کمبود مواد غذایی روبه‌رو شوند.
نکته: در سال 2019 افغانستان رتبه 113 اقتصاد جهان از نظر تولید ناخالص داخلی (برحسب دلار آمریکا)، رتبه 138 در کل صادرات، رتبه 118 در کل واردات، رتبه182 اقتصاد از نظر تولید ناخالص داخلی سرانه و رتبه 123 پیچیده ترین اقتصاد بر اساس شاخص پیچیدگی اقتصادی (ECI) دارا بوده است.
حقایق اقتصادی دیگری راجع به افغانستان
واحد پول در افغانستان افغانی (AFA) است که به 100 پول (واحد خُرد پول افغان) تقسیم می شود. سال مالی در افغانستان از مارس21 تا 20 مارس سال بعد می باشد. شرکای صادراتی افغانستان ایالات متحده، فرانسه، هند، پاکستان و شرکای وارداتی افغانستان پاکستان، کره جنوبی، ژاپن، آلمان، ترکمنستان، کنیا، ایالات متحده، روسیه است. نرخ صادرات 603 میلیون دلار و نرخ واردات: 8.27 میلیارد دلار و انواع واردات کالاها شامل کالاهای سرمایه ای (دارایی های ثابت)، مواد غذایی، منسوجات، فرآورده های نفتی و صادرات و کالاها شامل تریاک، میوه و خشکبار، فرش دستباف، پشم، پنبه، پوست و پوست، جواهرات گرانبها و نیمه قیمتی می باشد.
میزان بدهی خارجی افغانستان 8 میلیارد دلار بدهی دوجانبه، بیشتر به روسیه می باشد. افغانستان 500 میلیون دلار به بانک های توسعه چندجانبه بدهی دارد و تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید) 23.35 میلیارد دلار و تولید ناخالص داخلی (نرخ ارز رسمی) 13.32 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی - نرخ رشد واقعی: 3.4٪، تولید ناخالص داخلی بوده است و تولید ناخالص داخلی بر اساس بخش کشاورزی - 31٪، صنعت - 26٪، خدمات - 43٪ بوده است.
مهمترین محصولات کشاورزی افغانستان شامل تریاک، گندم، میوه ها، آجیل، پشم، گوشت گوسفند، پوست گوسفند، پوست بره است.
برترین صنایع افغانستان با تولید در مقیاس کوچک منسوجات، صابون، مبلمان، کفش، کود، سیمان،. فرش دستبافت؛ گاز طبیعی، زغال سنگ، مس
بازارهای مالی و سیستم بانکی افغانستان نیز با بحران جدی روبه‌رو شده‌اند. محدودیت در دسترسی به منابع مالی خارجی و مشکلات در نقل‌وانتقال پول باعث کاهش نقدینگی و ایجاد چالش‌هایی در تجارت داخلی و خارجی شده است. علاوه بر این، اعمال تحریم‌های بین‌المللی و مسدود شدن دارایی‌های بانک مرکزی افغانستان در خارج از کشور، فشار بیشتری بر سیستم اقتصادی وارد کرده است. با این حال، برخی بخش‌ها مانند صادرات محصولات معدنی و کشاورزی و تجارت مرزی همچنان به فعالیت خود ادامه داده‌اند، اما این فعالیت‌ها نمی‌توانند به تنهایی از شدت بحران بکاهند. مردم عادی نیز با راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک یا مهاجرت به خارج از کشور تلاش کرده‌اند معیشت خود را تأمین کنند. در مجموع، اقتصاد افغانستان در سالهای اخیر تحت فشارهای داخلی و خارجی، در وضعیت شکننده‌ای قرار داشته و بهبود آن به شرایط سیاسی و همکاری بین‌المللی وابسته است.
-
افغانستان با منابع غنی از جمله مس، طلا و گاز طبیعی، به عنوان یک بازار مهم در تجارت بین‌المللی شناخته می‌شود. واردات و صادرات این کشور تحت نظارت اداره ثبت تجارت مرکزی و اداره گمرک قرار دارد. در سال 2019، ارزش واردات افغانستان به 8. 56 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل افزایش داشته است. عمده واردات شامل سوخت‌های معدنی و ماشین‌آلات است. صادرات افغانستان نیز شامل فرش، میوه‌های خشک و گیاهان دارویی می‌باشد که عمدتاً به پاکستان، هند و روسیه ارسال می‌شود. چالش‌های اقتصادی افغانستان شامل نیاز به رشد پایدار و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. با توجه به ساختار تجاری این کشور، ایجاد پلتفرم‌های B2B و شبکه‌سازی تجاری می‌تواند به تسهیل تجارت کمک کند.
-
توافقنامه تجارت ترانزیتی افغانستان و پاکستان (APTTA) در سال 2010 به منظور تسهیل جابجایی کالاها بین دو کشور امضا شد. افغانستان با اصلاحات داخلی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی در سال 2016، تلاش کرده است تا روابط تجاری خود را با کشورهای همسایه تقویت کند. با وجود چالش‌های سیاسی اخیر، افغانستان همچنان روابط تجاری خود را با پاکستان، ایران و چین حفظ کرده است. پروژه‌های مهمی مانند توافقنامه چابهار و پروژه‌های کاسا-1000 و تاپی به توسعه زیرساخت‌ها و تجارت کمک می‌کنند. همچنین، پروژه تسهیل تجارت و الحاق برای افغانستان (TAFA) به بهبود شرایط تجارت بین‌المللی کمک می‌کند. این پروژه‌ها شامل اصلاح قوانین گمرکی، کاهش زمان ترخیص کالا و افزایش استانداردهای صادراتی هستند. افغانستان در زمینه صادرات محصولات کشاورزی مانند زعفران و میوه‌های خشک فعال است و چین به عنوان یکی از شرکای اصلی تجاری علاقه‌مند به منابع معدنی این کشور است. با وجود تنش‌های سیاسی، افغانستان تلاش دارد تا از موقعیت جغرافیایی خود بهره‌برداری کند و به یک پل تجاری مهم در منطقه تبدیل شود.
-
افغانستان به عنوان کشوری غنی از منابع طبیعی و مواد معدنی شناخته می‌شود. ذخایر عظیمی از سنگ‌های قیمتی، فلزات گرانبها و مواد معدنی صنعتی در این کشور وجود دارد. معادن مس عینک و آهن حاجی‌گک از بزرگترین منابع جهانی به شمار می‌روند. همچنین، افغانستان دارای ذخایر لیتیوم و کبالت است که در صنایع پیشرفته اهمیت دارند. توسعه خطوط لوله گاز و نفت از ترکمنستان به پاکستان، فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای افغانستان فراهم می‌کند. با وجود چالش‌هایی مانند کمبود زیرساخت‌ها و ناامنی‌های سیاسی، اگر این مشکلات حل شوند، افغانستان می‌تواند به یکی از بازیگران کلیدی در بازار جهانی مواد معدنی تبدیل شود.
-
افغانستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی، موقعیت جغرافیایی استراتژیکی در قلب جنوب آسیای مرکزی دارد. این کشور با همسایگانی چون پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی احاطه شده است و به عنوان یک مسیر مهم برای تجارت و تبادل فرهنگی شناخته می‌شود. زبان‌های رسمی آن فارسی‌دری و پشتو هستند که نشان‌دهنده تنوع قومی و فرهنگی این سرزمین است. اکثریت مردم مسلمان سنی هستند، در حالی که اقلیت شیعه نیز وجود دارد. اقتصاد افغانستان پس از سال‌ها جنگ و درگیری در حال رشد است و صادرات عمده آن شامل فرش، قالیچه و خشکبار می‌باشد. افغانستان به شدت به همسایگان خود برای تجارت وابسته است و در حال حاضر در تلاش برای گسترش روابط تجاری خود با کشورهای دیگر از جمله هند می‌باشد. این کشور همچنین در حال پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO) است که می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای تجارت بین‌المللی فراهم کند.
-
دولت افغانستان در سالهای اخیر با وجود چالش‌های متعدد، در برخی زمینه‌ها پیشرفت‌هایی داشته است. تقویت بخش کشاورزی، به‌ویژه افزایش تولید و صادرات زعفران، از جمله دستاوردهای مهم است. پروژه‌های زیرساختی مانند خط آهن خواف-هرات نیز ظرفیت ترانزیتی کشور را افزایش داده و فرصت‌های جدید تجاری ایجاد کرده‌اند. همچنین، افغانستان در پروژه‌های منطقه‌ای مانند کاسا-1000 و تاپی مشارکت داشته که نشان‌دهنده تعهد به همکاری اقتصادی است. اصلاحات در نظام مالیاتی و گمرکی برای افزایش شفافیت و درآمدهای ملی نیز انجام شده است. با این حال، تغییرات سیاسی در سال ۲۰۲۱ و کاهش کمک‌های بین‌المللی تأثیر منفی بر پیشرفت‌ها گذاشته و بسیاری از دستاوردها متوقف یا معکوس شده‌اند. به طور کلی، هرچند تلاش‌هایی برای بهبود وضعیت اقتصادی صورت گرفته، اما چالش‌های ساختاری و سیاسی مانع از تحقق کامل این اهداف شده‌اند.
-
سرمایه‌گذاری در افغانستان به نهادهای داخلی و خارجی اجازه می‌دهد تا در بخش‌های مختلف اقتصادی فعالیت کنند. انواع سرمایه‌گذاری شامل سهام خصوصی داخلی، خارجی و ترکیبی است. دولت افغانستان معافیت‌های مالیاتی متنوعی برای سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد که شامل معافیت‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت می‌شود. صادرات افغانستان عمدتاً شامل میوه، آجیل و جواهرات است، در حالی که واردات شامل ذغال سنگ نارس و گاز نفتی می‌باشد. روابط تجاری با پاکستان به دلیل تنش‌ها کاهش یافته و افغانستان به دنبال ایجاد مسیرهای جدید تجاری با هند است. قرارداد بندر چابهار نیز به عنوان یک فرصت برای تسهیل تجارت از طریق افغانستان مطرح شده است.
-
اقتصاد افغانستان به دلیل جنگ و بی‌ثباتی سیاسی به شدت آسیب دیده است. زراعت، منبع اصلی درآمد کشور، با چالش‌های جدی مواجه شده و صادرات محصولات کشاورزی کاهش یافته است. پس از تحولات سیاسی 2021، اقتصاد با شوک شدیدی روبرو شد که منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی و افزایش بیکاری گردید. کمک‌های بین‌المللی که پیش‌تر بیش از 40 درصد اقتصاد را تأمین می‌کرد، متوقف شده و فشار زیادی بر دولت و مردم وارد کرده است. بخش خصوصی نیز به دلیل ناامنی و مشکلات بانکی آسیب دیده است. در این شرایط، میلیون‌ها نفر با فقر شدید و کمبود مواد غذایی مواجه هستند. افغانستان دارای منابع طبیعی غنی است اما بسیاری از این منابع هنوز بهره‌برداری نشده‌اند. صادرات عمدتاً شامل تریاک، میوه و خشکبار، فرش دستباف و جواهرات می‌شود. در حالی که برخی بخش‌ها مانند صادرات محصولات معدنی همچنان فعال هستند، اما این فعالیت‌ها نمی‌توانند بحران اقتصادی را کاهش دهند.
-
جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی به افغانستان در سالهای اخیر کاهش یافته و به 13 میلیون دلار در سال 2020 رسیده است. این کاهش ناشی از بحران اقتصادی جهانی و وضعیت سیاسی ناپایدار است. با این حال، افغانستان با موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود می‌تواند به عنوان دروازه‌ای برای سرمایه‌گذاران عمل کند. پروژه‌های زیرساختی مانند راه‌آهن که چین و ایران در آن مشارکت دارند، می‌تواند به تقویت صادرات و سرمایه‌گذاری کمک کند. همچنین، افغانستان دارای منابع معدنی و نیروی کار جوان است که پتانسیل رشد را افزایش می‌دهد. اما چالش‌هایی نظیر خشونت سیاسی، بوروکراسی پیچیده و فساد همچنان مانع جذب سرمایه‌گذاران خارجی می‌شود. دولت افغانستان تلاش دارد تا با اصلاحات قانونی و ایجاد انگیزه‌های لازم، فضای کسب‌وکار را بهبود بخشد.
