تجارت کالا خاورمیانه: چالش‌ها و فرصت‌های صادرات
سیاستهای تجاری و دسترسی به بازار فلسطین با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط سیاسی ویژه‌ای که در این منطقه حاکم است، دارای پیچیدگی‌های خاصی می‌باشد. کنترل گذرگاه‌ها و نقاط ورود توسط اسرائیل تأثیر مستقیمی بر واردات و صادرات فلسطین دارد و می‌تواند به منظور اعمال فشار سیاسی یا حفظ امنیت، محدودیت‌هایی اعمال کند. این امر باعث می‌شود که تجارت فلسطین با چالش‌های متعددی از جمله تأخیر در حمل و نقل و افزایش هزینه‌های تجاری روبرو شود. در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای بهبود دسترسی به بازارهای بین‌المللی صورت گرفته است. یکی از این تلاش‌ها، توسعه توافق‌نامه‌های تجاری با کشورهای مختلف و به ویژه با اتحادیه اروپا است که به فلسطین مزایای تجاری خاصی ارائه می‌دهد. اتحادیه اروپا به عنوان یکی از بزرگترین شرکای تجاری فلسطین، دسترسی ترجیحی به بازارهای خود برای کالاهای فلسطینی را فراهم می‌آورد. این دسترسی ترجیحی شامل معافیت از تعرفه‌های گمرکی برای بسیاری از محصولات است که می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری کالاهای فلسطینی در بازارهای اروپایی کمک کند.
در حالی که پروتکل پاریس بر روابط اقتصادی بین دو طرف قرارداد یعنی اسرائیل و فلسطین در دوره موقت - یعنی تا زمانی که توافقنامه نهایی دائمی لازم الاجرا شود - حاکم است، مذاکرات برای ارائه وضعیت نهایی در حال انجام است. پروتکل پاریس بر اساس مبادله آزاد کالا بین اسرائیل و فلسطین به استثنای شش محصول کشاورزی بنا شده و در خارج از کشور، بر اساس اعمال سیاست های وارداتی واحد (اسرائیل) به جز فهرست محدودی از کالاهای استراتژیک که در آن مرجع ملی فلسطین است، بنا شده است. در صورت مطابقت با مشخصه های تجاری اسرائیل، در سیاست های وارداتی بر اساس توافق نامه موجود ممکن است تا حدودی تغییرات قابل قبولی ایجاد شود . علاوه بر این، بر اساس تفسیر محدودیت «واردات از سایر کشورهای جهان» در پروتکل پاریس، اسرائیل با واردات غیرمستقیم به کشور فلسطین به گونه‌ای عمل می‌کند که گویی کالای مورد نظر در اسرائیل تولید شده است. بنابراین، واردات و صادرات از فلسطین به کشورهای ثالث تا حد زیادی تحت کنترل اسرائیل و گسترش یافتن روابط تجاری بین فلسطین و اسرائیل است. اگرچه پروتکل پاریس بر اساس امضای موافقتنامه‌های تجارت آزاد و همچنین با تنوع بخشیدن به تجارت فلسطین این امکان را برای تشکیلات خودگردان فلسطین فراهم می آورد، اما همچنان اسرائیل برای فلسطین بزرگترین شریک تجاری باقی مانده است.
فلسطین برای تنظیم میزان واردات خود، از جمله آزمایش ایمنی تجهیزات الکترونیکی و مواد غذایی خود، به نهادهای اسرائیلی وابسته است. در حالی که مؤسسه استاندارد اسرائیل (ISI)، وزارت کشاورزی، و وزارت بهداشت و درمان به همراه سازمان حقوقی مقررات واردات وضع شده را تحت پوشش قرار می دهند، نقش مؤسسه استاندارد فلسطین (PSI) و سایر وزارتخانه های مسئول محدود به انجام و نظارت بر برخی قوانین در بازارها اما فقط در نقاط خرده فروشی ست. این موضوع را می توان ابتدا با پروتکل پاریس توضیح داد. این قانون تصریح می‌کند که تقریباً همه کالاهای وارداتی باید استانداردهای اسرائیل را داشته باشند و مؤسسه استاندارد اسرائیل (ISI) همه کالاهای صادراتی به مقصد کرانه باختری و غزه را بر اساس استانداردهای خود و با استفاده از آزمایشگاه‌های اسرائیل آزمایش می‌کند. ثانیاً، ظرفیت این آزمایشگاهها در کل کشور فلسطین محدود است. عمدتا 23 آزمایشگاه در زمینه آزمایش ساخت و ساز و مصالح ساختمانی و غذا و آب تخصص دارند، اما تعداد کمی از آنها کالیبراسیون و آزمایش اولیه تجهیزات الکتریکی را انجام می دهند. ارزش صادرات کالا از کشور فلسطین بالغ بر 1.1 میلیارد دلار بوده است. در سال 2019 صادرات کالا از کشور فلسطین در مقایسه با سال 2018 به میزان 4.48 درصد کاهش یافته است.
توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و لجستیک در داخل فلسطین برای بهبود دسترسی به بازارها اهمیت دارد. با این که امکانات موجود به دلیل محدودیت‌های مختلف کافی نیستند، تلاش برای بهبود مسیرهای حمل و نقل و نقاط مرزی می‌تواند کمک کند تا صادرات کالاهای فلسطینی روان‌تر و با هزینه‌های کمتری انجام شود. در داخل، بهبود شرایط تولید و استانداردهایی که کالاها باید برای ورود به بازارهای جهانی رعایت کنند نیز ضروری است. همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین حمایت از سیاستهای تجاری فلسطین با هدف ایجاد یک اقتصاد پایدار و خودکفا می‌تواند بر بهبود دسترسی به بازارها و توسعه اقتصادی کمک کند. این امر نه تنها توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه فلسطین را تسهیل می‌کند، بلکه می‌تواند به ثبات منطقه‌ای نیز یاری رساند.
-
سیاستهای تجاری و دسترسی به بازار فلسطین تحت تأثیر شرایط سیاسی و جغرافیایی خاصی قرار دارد. کنترل گذرگاه‌ها توسط اسرائیل بر واردات و صادرات فلسطین تأثیر می‌گذارد و چالش‌هایی مانند تأخیر در حمل و نقل و افزایش هزینه‌ها را به وجود می‌آورد. تلاش‌هایی برای بهبود دسترسی به بازارهای بین‌المللی، از جمله توافق‌نامه‌های تجاری با اتحادیه اروپا، در حال انجام است. این توافق‌ها مزایای تجاری خاصی برای کالاهای فلسطینی فراهم می‌آورند. پروتکل پاریس نیز بر روابط اقتصادی بین اسرائیل و فلسطین حاکم است، اما اسرائیل همچنان بزرگترین شریک تجاری فلسطین باقی مانده است. وابستگی فلسطین به نهادهای اسرائیلی برای تنظیم واردات، از جمله آزمایش ایمنی کالاها، چالش دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین، ظرفیت محدود آزمایشگاهها در فلسطین بر کیفیت صادرات تأثیر می‌گذارد. ارزش صادرات کالا از فلسطین در سال 2019 کاهش یافته است و توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل برای بهبود دسترسی به بازارها ضروری است. همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند به ایجاد یک اقتصاد پایدار کمک کند.
-
بازار فلسطین با وجود چالش‌های خاص، فرصت‌های تجاری قابل توجهی در کرانه باختری و غزه ارائه می‌دهد. اقتصاد این مناطق در سال‌های اخیر رشد خوبی داشته، اما پس از سال 2007 و تسلط حماس بر غزه، محدودیت‌های امنیتی بر تجارت تأثیر گذاشته است. در سال 2020، تولید ناخالص داخلی فلسطین به 14. 02 میلیارد دلار رسید و جمعیت آن به 5. 16 میلیون نفر بالغ شد. واردات عمدتاً از اسرائیل، ترکیه و چین انجام می‌شود و وابستگی به اسرائیل به عنوان شریک تجاری مشهود است. با این حال، تجار در کرانه باختری به دنبال تنوع در شرکای تجاری خود هستند. بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در حال رشد است و صادرات سنگ مرمر فلسطین به کشورهای مختلف ادامه دارد.
همچنین، صنایع دستی نیز در حال گسترش هستند. تصویب قانون رقابت توسط دولت تشکیلات خودگردان فلسطین می‌تواند فضای کسب‌وکار را بهبود بخشد و از کسب‌وکارهای کوچک حمایت کند.
-
تجارت و همکاری اقتصادی بین اتحادیه اروپا و فلسطین می‌تواند به توسعه اقتصادی و بهبود شرایط زندگی در سرزمین‌های فلسطینی کمک کند. اتحادیه اروپا به عنوان یکی از بزرگترین شرکای تجاری فلسطین، حمایت‌های مالی و اقتصادی زیادی را ارائه می‌دهد. توافق‌نامه‌های تجاری، دسترسی رایگان به بازارهای اتحادیه اروپا را برای کالاهای صنعتی فلسطین فراهم کرده و تعرفه‌ها را کاهش می‌دهد. با این حال، تجارت با اتحادیه اروپا به دلیل محدودیت‌های جابجایی و شرایط سخت اقتصادی بسیار محدود است. در سال 2020، کل تجارت کالا بین دو طرف بالغ بر 244 میلیون یورو بود که عمدتاً شامل صادرات محصولات کشاورزی و مواد خام از فلسطین به اتحادیه اروپا بود. همچنین، موانع زیرساختی و مشکلات دسترسی به منابع بر ظرفیت تولید و تجارت فلسطین تأثیر منفی گذاشته است. علاوه بر تجارت، اتحادیه اروپا به حمایت از برنامه‌های توسعه‌ای در مناطق فلسطینی متعهد است که شامل پروژه‌هایی در زمینه آموزش، بهداشت و تقویت نهادهای دولتی می‌شود. هدف این همکاری‌ها افزایش کارایی نهادهای داخلی و ارتقاء سطح زندگی مردم است. تقویت همکاری‌های اقتصادی می‌تواند عاملی مؤثر در کاهش تنش‌ها و حرکت به سوی توسعه پایدار باشد.
-
حمل و نقل بار در فلسطین با چالش‌های متعددی مواجه است که ناشی از کنترل اسرائیل بر گذرگاه‌ها و نقاط مرزی است. این کنترل باعث تأخیر در ترخیص کالاها و افزایش هزینه‌های حمل و نقل می‌شود. همچنین، تجزیه جغرافیایی سرزمین‌های فلسطینی، مانند کرانه باختری و نوار غزه، تعامل مؤثر بین این مناطق را دشوار کرده و هزینه‌های حمل و نقل را افزایش می‌دهد. بیشتر حمل و نقل بار از طریق جاده‌های زمینی انجام می‌شود و به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های مناسب، برنامه‌ریزی لجستیکی پیچیده است. شرایط سیاسی کنونی منجر به کاهش خدمات در بخش حمل و نقل شده و نرخ استهلاک وسایل نقلیه باری نیز افزایش یافته است. بندر غزه به عنوان محل اصلی قایق‌های ماهیگیری فلسطینی‌ها شناخته می‌شود، اما زیرساخت‌های حمل و نقل داخلی به دلیل کمبود بودجه توسعه نیافته‌اند. تلاش‌هایی برای بهبود زیرساخت‌ها از سوی سازمان‌های بین‌المللی در حال انجام است که می‌تواند به افزایش کارآیی اقتصادی کمک کند.
-
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کرانه باختری و غزه می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی فلسطین کمک کند. توسعه زیرساخت‌های حیاتی مانند انرژی، آب، فاضلاب و حمل‌ونقل، به کاهش فقر و افزایش ثبات اجتماعی منجر می‌شود. با وجود چالش‌های اقتصادی و سیاسی، فرصت‌هایی برای پیمانکاران خارجی وجود دارد. از سال 1994 تا 2017، USAID بیش از 5. 5 میلیارد دلار کمک اقتصادی به فلسطینی‌ها ارائه کرده است. در سال 2021 این برنامه دوباره راه‌اندازی شد. دلایل اصلی برای صادرات به این مناطق شامل معافیت مالیاتی، وابستگی 90 درصدی بازار به واردات، کیفیت بالای محصولات خارجی و رشد بازارهای کوچک است. با این حال، بحران‌های اقتصادی ناشی از کووید-19 و بن‌بست سیاسی با اسرائیل بر وضعیت اقتصادی تأثیر گذاشته است.
پیش‌بینی می‌شود تولید ناخالص داخلی در سال 2020 حدود 8 درصد کاهش یابد. اطمینان از جریان درآمدهای ترخیص کالا برای ثبات اقتصادی ضروری است. چالش‌هایی مانند ناآرامی‌های سیاسی و محدودیت‌های تجاری مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌شوند. حمایت‌های بین‌المللی و همکاری‌های منطقه‌ای می‌توانند در اجرای پروژه‌های زیرساختی مؤثر باشند.
-
فلسطین در صادرات خود عمدتاً به سیمان، فلزات، غذا و مبلمان می‌پردازد و بیش از 80 درصد صادرات خود را به اسرائیل ارسال می‌کند. در واردات، نفت و مواد غذایی از جمله کالاهای اصلی هستند که بیش از 70 درصد آنها نیز از اسرائیل تأمین می‌شود. توافقنامه PAFTA به آزادسازی تجارت میان کشورهای عربی کمک کرده و از سال 2005 صادرات فلسطین به کشورهای عضو این توافقنامه بدون مالیات انجام می‌شود. در سال 2019، ارزش واردات فلسطین به 6. 61 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل افزایش داشته است. PIPA با هدف تسهیل فرآیندهای تجاری و سرمایه‌گذاری، اصلاحاتی را در قوانین سرمایه‌گذاری اعمال کرده است. بخش‌های کلیدی شامل سنگ و مرمر، کشاورزی، گردشگری و فناوری اطلاعات هستند.
